W ostatnich latach globalne spożycie żywności ultraprzetworzonej (UPF) znacznie wzrosło, co budzi obawy dotyczące jej wpływu na zdrowie.
Żywność ultraprzetworzona too przemysłowe formuły, które zazwyczaj zawierają składniki rzadko używane w domowym gotowaniu, takie jak oleje utwardzone, syrop glukozowo-fruktozowy, wzmacniacze smaku i emulgatory. Przykłady takich produktów to chipsy, napoje gazowane, zupki instant, lody, czekolada, ciastka oraz gotowe posiłki i przekąski.Te produkty są projektowane z myślą o wygodzie i długim okresie przydatności do spożycia oraz poprawie smaku. Często jednak kosztem wartości odżywczej.
Badanie przeprowadzone przez Uniwersytet Monash ujawnia niepokojący skutek spożycia UPF – przyspieszenie biologicznego starzenia się. Biologiczny wiek odnosi się do tego, jak stary wydaje się człowiek na podstawie różnych biomarkerów molekularnych w porównaniu do wieku chronologicznego.
Biologiczny wiek jest nowym sposobem oceny zdrowia człowieka i można go śledzić od 2013 roku dzięki zegarowi epigenetycznemu opracowanemu przez genetyka Steve’a Horvatha. Zegar ten mierzy poziomy metylacji DNA – proces modyfikujący funkcję genów.
Kilka lat później powstała druga generacja zegarów epigenetycznych uwzględniająca czynniki środowiskowe takie jak palenie tytoniu czy wiek chronologiczny. Wśród nich znalazły się zegary PhenoAge i GrimAge.
Oprócz diety biologiczny wiek może być również wpływany przez geny oraz styl życia. Może znacznie różnić się od wieku chronologicznego; osoba prowadząca zdrowy tryb życia może mieć biologiczny wiek młodszy niż wskazuje na to jej metryka urodzenia.
Badanie Uniwersytetu Monash opublikowane w czasopiśmie „Age and Aging” objęło 16 055 uczestników z USA w wieku od 20 do 79 lat. Uczestnicy mieli porównywalne zdrowie i styl życia z osobami w innych krajach zachodnich takich jak Australia. Badanie wykorzystało zegar PhenoAge do oceny starzenia biologicznego.
Wyniki wykazały istotną zależność między zwiększonym spożyciem UPF a przyspieszonym starzeniem biologicznym; każde zwiększenie o 10% spożycia UPF powodowało wydłużenie różnicy między wiekiem biologicznym a chronologicznym o około 2,4 miesiąca.
Uczestnicy znajdujący się w najwyższym quintylu konsumpcji UPF (68-100% energii dostarczanej przez dietę) byli biologicznie starsi o 0,86 roku niż osoby z najniższego quintylu (39% lub mniej energii).
Dr Barbara Cardoso podkreśliła znaczenie jedzenia jak największej ilości nieprzetworzonej żywności: „Nasze wyniki pokazują ogromne znaczenie tej kwestii; przewidujemy prawie dwuprocentowe zwiększenie ryzyka śmierci oraz półprocentowe ryzyko chorób przewlekłych co dwa lata dla każdego dodatkowego dziesięcio-procentowego wzrostu całkowitego poboru energii z ultraprzetworzonej żywności.”
Badanie korzystało z danych Narodowej Ankiety Zdrowia i Żywienia USA (NHANES) za lata 2003-2010. Jakość diety oceniano według wytycznych American Heart association (AHA) oraz Healthy Eating Index (HEI-15).
Związek między spożyciem UPF a starzeniem biologicznym pozostał istotny po uwzględnieniu jakości diety oraz całkowitego poboru energii jako punktu odniesienia.
Sugeruje to możliwość istnienia innych czynników wpływających na ten stan rzeczy – takich jak niższe spożycie flawonoidów czy fitoestrogenów obecnych w naturalnych produktach takich jak świeże owoce czy warzywa lub wyższa ekspozycja na chemikalia opakowaniowe powstające podczas przetwarzania żywności.
„Osoby dorosłe ze wyższym poziomem UPF miały tendencję do bycia biolożnie starszymi,” zauważono w badaniu. „Ta zależność jest częściowo niezależna od jakości diety.”
Wyniki wspierają wcześniejsze badania związane ze zużyciem UPFs a markerami starzenia takimi jak długość telomerów czy osłabienie zdolności poznawczych.
Dr Cardoso zaznaczyła również znaczenie wyników dla Australii – średnio ultraprzetworzone produkty stanowią niemal 40% całkowitego poboru energii dorosłych Australijczyków.
Podkreśliła potrzebę strategii publicznych skoncentrowanych na diecie mających na celu przedłużenie zdrowego życia: „Nasze wyniki sugerują redukcję ultraprzetworzonej żywności jako sposób spowolnienia procesu starzenia.”
Mechanizmy odpowiedzialne za przyspieszanie starzenia obejmują niedobory składników odżywczych obecnych w produktach naturalnych oraz szkodliwe substancje chemiczne zawarte zarówno w samej żywności przetworzonej jak i jej opakowaniach.
Aby ograniczyć negatywny wpływ UPFs można podjąć kilka praktycznych kroków:
- Zwiększyć udział pełnowartościowych produktów: Skupić się na owocach, warzywach oraz orzechach.
- Czytać etykiety: Unikać produktów zawierających długie listy nieznanych składników.
- Gotować samodzielnie: Przygotowywanie posiłków pozwala lepiej kontrolować ich składniki.
- Ograniczyć jedzenie gotowych dań: Wybierać zdrowsze alternatywy zamiast dań gotowych lub przekąsek przetwarzanych.
Więcej informacji można znaleźć u Barbary Cardoso et al., dotyczących związku między konsumpcją ultraprzetworzonej żywności a procesem starzenia u dorosłych mieszkańców USA opublikowanych w Age And Ageing (2024).
